Эксперт: «У беларусаў канфлікт часта асацыюецца з негатывам, быццам лепш прамаўчаць, адысці, не лезці»

Станіслаў Ботвін — суаўтар курса «Вырашэнне канфліктаў: навыкі для жыцця» ад Нацыі Лідараў, рэгістрацыя на які стартавала 31 сакавіка.

— Канфлікты — гэта непазбежная частка нашага жыцця. Я нават не ведаю, дзе іх няма. Нават калі ўзяць прыроду, то маланка і дождж — таксама прыклад канфлікту. Але мне падабаецца, як ён вырашаецца — пасля дажджу зелянее трава.

Асноўная ідэя майго курса — не пазбягаць канфліктаў, а зрабіць так, каб яны былі не разбуральнымі, а канструктыўнымі. Я лічу, што канфлікт — гэта магчымасць для росту. Часта людзі трацяць шмат нерваў, энергіі, грошай, калі можна проста дамовіцца.

Эксперт падкрэслівае: найбольш на чалавека ўплываюць сямейныя і працоўныя канфлікты. Калі праблемы ў сям’і, гэта ўплывае на самаацэнку і псіхалагічны стан. Калі цяжкасці на працы — гэта можа прывесці да стрэсу і выгарання. Таксама значны ўплыў аказваюць сацыяльныя і грамадскія канфлікты, якія фарміруюць ўспрыманне свету.

— У беларусаў канфлікт часта асацыюецца з негатывам. Нібыта гэта штосьці кепскае, быццам лепш прамаўчаць, адысці, не лезці, не чапаць. Гэта ўжо штосьці наша нацыяльнае, бо мы часта чулі, што ад нас нічога не залежыць. Гэта інструмент маніпуляцый: калі чалавек ні за што не адказвае, гэта дазваляе ім кіраваць.

Няведанне, як выкарыстоўваць інструменты для вырашэння канфліктаў, а таксама маніпуляцыі, якія з намі робіць улада, каб захаваць сябе, прыводзяць да таго, што людзі не ідуць у канфлікт. Або, калі ён ужо адбыўся, не ведаюць, як яго вырашыць. І тады для іх канфлікт становіцца не кропкай росту, а жахам.

Маўчанне ў гэтым выпадку толькі паглыбляе праблему, бо, як ні круці, эмоцыі назапашваюцца, і потым здараецца выбух — яшчэ больш разбуральны.

На курсе мы будзем разглядаць асноўныя стылі паводзін у канфліктных сітуацыях: канкурэнцыя, ухіленне, прыстасаванне, супрацоўніцтва і кампраміс. Трэба разумець, што добрых і кепскіх стыляў паводзін няма: у

залежнасці ад абставін можна выкарыстоўваць розныя, але трэба ведаць, чаму вы так сябе паводзіце ў тых ці іншых абставінах і як змяняць гэтыя стылі.

— Ці змяніліся канфлікты апошнім часам?

— Канешне. Раней людзі больш размаўлялі вусна, суседзі ведалі адно аднаго, віталіся. Цяпер жа значная частка камунікацыі тэкставая — праз сацсеткі і мэсэнджары. І гэта дадатковыя крыніцы канфліктаў.

Ёсць 10 ступеняў паразумення: тое, што я падумаў, тое, што жадаў выказаць, тое, што я сказаў, тое, як мяне пачулі і зразумелі і г.д. І вось у гэты ланцуг магчымых непаразуменняў дадаліся яшчэ праблемы камунікацыі. Бо калі ты глядзіш у экран, бывае цяжка зразумець, у якім настроі чалавек і што ён меў на ўвазе пад смайлікам.  Усё гэта вельмі ўплывае на канфлікты.

Мы таксама бачым, як змяняецца свет. Напрыклад, вялікі адсотак шлюбаў распадаецца. Змяняюцца каштоўнасці, людзі задаюць пытанні, навошта ім сям’я. Гэта таксама накладвае адбітак на канфлікты.

З аднаго боку, гэта добра — ёсць вольнасць, якая дазваляе рэалізавацца па-іншаму. З другога — паўстаюць праблемы, якія штурхаюць нас да пошуку новых інструментаў.

Станіслаў вылучае некалькі асноўных памылак, якія робяць людзі ў канфліктах. Першая — гэта эмацыйная рэакцыя замест аналізу сітуацыі. Другая — спроба перамагчы ў спрэчцы. Напрыклад, перакрычаць таго, з кім канфліктуеш, але ж гэта, падкрэслівае канфліктолаг, не вырашае праблемы.

Часта таксама ігнаруюцца пачуцці, што вядзе да няправільнай інтэрпрэтацыі сітуацыі, праз што  канфлікт пачынае разрастацца.

— Мы ўжо навучыліся з хрыпатой адстойваць сваю пазіцыю, але трэба вучыцца чуць іншага і шукаць рашэнні, якія не руйнуюць адносін. У сучасных умовах гэты навык асабліва актуальны.

Дарэчы, самае крайняе ў спрэчках, гэта калі адзін кажа іншаму, што падасць на яго ў суд. І пачынаецца: «Ён пагражае мне судом». Але ж суд — гэта таксама інструмент, з дапамогай якога можна вырашыць спрэчку. То- бок, людзі блытаюць сутнасць канфліктаў і інструментаў для іх вырашэння.

Блытаюць часам і ролю медыятара. Бывае, што медыятару кажуць: ідзі і скажы, што той бок не правы. Чым жа гэта адрозніваецца ад маніпуляцыі? Такія назіранні прывялі мяне да думкі, што нашу грамадзянскую супольнасць трэба адукоўваць. Бо медыяцыя — гэта незалежнасць і роўнасць правоў бакоў.

— Вы сказалі, што ў сучасных умовах важна чуць іншага. Шмат беларусаў, з якімі я размаўляю ў рамках інтэрв’ю, кажуць, што зараз беларускае грамадства вельмі падзеленае. Ці заўважылі вы, што пасля падзей 2020 года паміж беларусамі стала больш канфліктаў?

— Падзеі 2020 года спарадзілі беспрэцэдэнтны палітычны крызіс у Беларусі, які глыбока раскалоў грамадства па лініі базавых каштоўнасцяў. Калі раней Беларусь успрымалася як адносна аднастайная, то цяпер выразна вылучыліся розныя групы з супрацьлеглымі поглядамі.

Новыя сацыялагічныя даследаванні паказваюць, што прыхільнікі Лукашэнкі складаюць каля чвэрці насельніцтва, а астатнія падзяліліся на актыўных прыхільнікаў пратэсту і больш пасіўных «назіральнікаў». Гэта азначае, што большасць грамадства так ці інакш не падтрымлівае ўладу, але і ў самой большасці няма адзінства – узнікла моцная палярызацыя, якая выліваецца ў рост канфліктаў і напружанасці.

Пасля 2020 года канфліктаў сапраўды стала больш. Людзі фактычна пачалі жыць у розных інфармацыйных сусветах, што замінае ўзаемапаразуменню.

Прыхільнікі перамен спажываюць незалежныя або замежныя СМІ, а праўладная частка насельніцтва глядзіць беларускую і расійскую дзяржаўную прапаганду. Гэтыя дзве «рэальнасці» амаль не перасякаюцца, таму кожны лагер упэўнены ў сваёй праўдзе і лічыць сябе большасцю. Сутыкнуцца ў адкрытым дыялогу і праверыць свае перакананні стала цяжэй, бо публічная дыскусія паміж «лагерамі» знікла.

Нейкія шокавыя інцыдэнты, як страляніна ў 2021 годзе, калі загінуў праціўнік рэжыму і супрацоўнік КДБ, толькі паглыбілі непрыязь і зрабілі  прымірэнне яшчэ менш верагодным. А жорсткія рэпрэсіі прывялі да таго, што супрацьстаялыя групы ў грамадстве сталі яшчэ больш варожымі адна да адной. З’явілася моцная антаганістычная «мы — яны» дынаміка, калі сваё кола выклікае салідарнасць, а да іншадумцаў — толькі злосць і недавер. Фактычна ў краіне замацавалася сацыяльная расколіна, калі беларусы пачалі «жыць у розных светах».

Да таго ж, выкарыстоўваецца мова варожасці. Напрыклад, прапаганда абражае прыхільнікаў перамен або выходзіць у прамы эфір з пятлёй. Гэта ўзаконьвае гвалт у вачах праўладнай аўдыторыі, разбурае рэшткі спагады да пацярпелых.

У той жа час праціўнікі рэжыму бачаць у прыхільніках Лукашэнкі саўдзельнікаў катаванняў і беззаконня, вешаючы на іх кляймо.

У выніку мы бачым, што людзі не давяраюць ні ўладзе, ні адно аднаму. Апроч таго, гэта вельмі адбілася на сямейных канфліктах. Бо ў адной сям’і могуць быць прыхільнікі розных лагераў, і такі падзел для сямей вельмі балючы. Як і тое, што шмат беларусаў з’ехала. Размовы па відэасувязі з блізкімі не замяняюць жывога кантакту, падтрымліваць сувязь можа быць цяжка.

Мы ведаем таксама пра даносы. Калі адны суседзі вешалі бчб-сцягі, а іншыя здавалі іх. То-бок канфлікт замарожаны і нікуды не знік. Грамадства фрагментавалася на лагеры, якія паміж сабой слаба кантактуюць. Атрымліваецца сітуацыя, калі чайнік кіпіць, а пара не выходзіць.

Станіслаў адзначае, што вырашэнне такіх сітуацый ужо адбывалася ў сусветнай практыцы.

— Вопыт іншых краін паказвае, што прымірэнне магчымае нават пасля самых глыбокіх расколаў, калі прыкласці намаганні на дзяржаўным і грамадскім узроўнях. У беларускім кантэксце ўжо цяпер зразумела, што без адмысловага працэсу нацыянальнага дыялогу і ўзнаўлення даверу не абысціся.

Калі казаць пра медыяцыю, то ў ёй ёсць аднаўленчы падыход, калі ахвяра мае магчымасць прымірыцца са злачынцам.

— Калі мы кажам пра аднаўленчы падыход, то гэта не пра тое, што ўсіх пасадзяць, а пра магчымасць ахвяры пачуць просьбу дараваць.

Ніякі адкрыты дыялог не магчымы, пакуль не будуць зроблены нейкія крокі. Па-першае, гэта вызваленне ўсіх палітвязняў. Калі людзі выйдуць на волю, сем’і ўз’яднаюцца — градус нянавісці паменшыцца.

Потым павінен быць дыялог. Калі ўсе зменіцца, не павінна быць ніякага «палявання на ведзьм». Можна ніколі не дамовіцца наконт мінулага, але можа быць кампраміс наконт будучыні. Гэта будзе шанец аднавіць стасункі.

Так, праціўнікі могуць нават пабіцца ці штосьці яшчэ, але гэта ўжо будзе канструяванне будучыні, і тут можна ўжываць кампраміс. Бо ні адна група не выключыць іншую з жыцця, гэта трэба разумець. Мова, культура — ёсць шмат чаго, што нас аб'ядноўвае.

Я б хацеў скончыць гэтае пытанне на пазітыўнай ноце: нягледзячы на раскол і цяжкі псіхалагічны стан грамадства, беларусы паказалі свету прыклад мірнага імкнення да перамен. Гвалт і рэпрэсіі ішлі зверху, а не ад простых людзей. Простыя беларусы ў масе сваёй не прагнуць крыві. Гэта добрая аснова для прымірэння.

Як толькі сыдзе фактар дзяржаўнага гвалту і прапаганды, шматлікія суайчыннікі зразумеюць, што ў іх больш агульнага, чым здавалася ў гарачцы падзей. Але гэты спантанны працэс варта падмацаваць разумнымі крокамі: вывучаць досвед канфлікталогіі, карыстацца дапамогай міжнародных экспертаў, запускаць медыяцыі і дыялогі.

Тады расколаты народ зможа паступова сшыць парваныя сувязі. Прымірэнне — гэта доўга і няпроста, але інакш краіна рызыкуе застацца з глыбіннымі праблемамі ў грамадстве, якія выходзяць далёка за рамкі простага пытання зрынання дыктатуры.

— Але як навучыцца не толькі адстойваць сваю пазіцыю, але і чуць іншага? Нават калі ты з ім зусім не згодны.

— Гэта пытанне практыкі. Важна слухаць не дзеля таго, каб адказаць, а каб зразумець. Высілкі бакоў павінны быць накіраваныя на праблему, а не адзін на аднаго. Калі абмяркоўваецца сітуацыя, а не асоба. Часта бакі самі не ведаюць, што ім патрэбна. Калі вы зразумееце свае патрэбы і патрэбы іншага, а таксама будзеце валодаць правіламі камунікацыі, вы зможаце размаўляць пра што  заўгодна.

Карысны прыём — паспрабаваць знайсці хаця б адзін пункт, з якім можна пагадзіцца, а пасля выбудоўваць дыялог ад яго.

З 7 красавіка а Станіслаў будзе праводзіць курс «Вырашэнне канфліктаў: навыкі для жыцця» ад «Нацыі Лідараў». На курс можа запісацца любы жадаючы, удзел цалкам бясплатны. Зарэгістравацца на курс можна з 31 сакавіка па 6 красавіка.

— Я прыйшоў да «Нацыі Лідараў», бо гэта ўнікальная платформа, якая аб'ядноўвае беларусаў, што імкнуцца да развіцця. Тут ствараюцца адукацыйныя прадукты, якія дапамагаюць людзям стаць мацнейшымі — як у асабістым, так і ў прафесійным плане.

Мы не з'яўляемся палітычнай арганізацыяй, але падтрымліваем развіццё актыўнай грамадзянскай супольнасці. Мая мэта — даць людзям практычныя веды, якія дапамогуць ім у паўсядзённым жыцці і прафесійнай дзейнасці, незалежна ад іх палітычных поглядаў або жыццёвых абставін. Падтрымка грамадства — гэта якраз пра тое, што людзі становяцца грамадзянамі. І гэта мяне вельмі натхняе.

Партнёрскі матэрыял.